غذاهای محلی ایلام

تماته آو(گوجه فرنگی1-)
2-کشک دو(کشک دوغ)
3-ترخینه
4-ماش آو
5-جوجگ آو(جوجه)
6-شله
7-مَكَش ( زِلِگَه )
8-پِرشِگَه
9-ماسوا
10-شِلَه اَميري
11-نژی آو(عدس)

بعضي از غذاهايي محلي در استان که از گياهان کوهي  و در فصل بهار برداشت شده و  آنها را خشک مي کنند  و در زمسان نيز استفاده مي شود به ترتيب زير است

ترگ-کنگر-پيچگ-بوله وله-پاقازه-قارچگ

پوشاک زنان ایلامی
رنگ‌های متنوع، جنس‌های مرغوب، زیورآلات، آویزها، منجوق‌کاری‌ها، مهره‌ها و سایر تزئینات لباس زنان که آذین‌بند پوشاک زنان ایلامی است در واقع معرف شخصیت، منزلت و جایگاه زن و حتی نشانگر سن و تا حدودی هویت قومی او نیز هست. در گذشته نه چندان دور (و در حال حاضر در برخی نقاط عشایری و روستایی دور افتاده) جنس مخمل لباس و آویزهای قروشی برروی بالاپوش‌های زنان معمولاً نشانه ثروتمندی و همینطور تعلق به خانواده طبقه بالای جامعه (به ویژه از نظر اقتصادی) بود.

رقص ایلامی یا هه لپه رکه گره خورده با فرهنگ و تاریخ منطقه است  و بیانگر عمق اصالت ایلامیان است . رقص ایلامی را می‌توان یکی از ریشه دار‌ترین رقص‌ها دانست . رقص ایلامی  در گذشته تنها با هدف آماده سازی و تقویت نیروی جسمانی و روحی انجام می‌گرفت . رقص کردی در زمان‌های قبل از اسلام ذکری بود برای خداوند وهمچنین در اکثر مواقع آنرا برای باز گو کردن وقایع جنگهایشان به نمایش می‌گذاشـتنـد. مردمان این منطقه در گذشته‌های نه چندان دور همواره شاهد جنگ‌های قبیله‌ای بودند و همین امر حفظ و آمادگی همیشگی را طلب می‌کرد لذا مردمان این منطقه در وقفه‌های بین جنگ‌ها و به مناسبت‌های مختلف دست در دست یکدیگر آمادگی رزمی و شور و همبستگی پولادین خویش را به رخ دشمنان می‌کشیدند

 به گواه اکثر تاریخ دانان قوم کرد بیشترین قرابت و نزدیکی را از نظر فرهنگی به ایران ماقبل اسلام  دارد و توانسته است بسیاری از رسوم آن دوران را ولو ناچیز و اندک حفظ نماید.
یکی از  ویژگی های فرهنگی اصیل نزد ایرانیان وجود موسیقی در تمام شئون زندگی روزمره است.
حال این روزمره عزا با شد یا شادی موسیقی به نحوی خود را نشان خواهد داد.

چمری(chamari) نوعی مراسم سوگواریست که در مناطق کرماشان و ایلام و لرستان اجرا میشود.
لازم به ذکر است در تمام فرهنگ لغات اعم از فارسی(دهخدا) و کوردی(مردوخ) برای چمر یک معنا نوشته شده است.
اما نکته ای که مغفول مانده است معنی آن نزد کردهای کلهری میباشد. که این کلمه را برای بیان ناراحتی و بدبختی به کار میبرند( ئه ی+  چه مر) و ( ئه ی+ چه مره سه) به معنای بدبختی و درماندگی میباشد
این موسیقی با سرنا و دهل و همراهی گروهی از مردان به همراه یک نفر تک خوان اجرا میوشد
شان برگزاری این مراسم فوت بزرگان و سران میباشد.

مشك در ميان مردم ر وستايي و عشايري ،جنبه ي تقدس داشته است .زيرا
مظهر خير و بركت بوده و بقا و حيات جوامع ايلي مبتني بر رونق و پايداري آن است .به همين خاطر براي قداستش كه از بركت الهي مي ب اشد،اشعار موزوني وجود دارد كه حكايت از نوعي جاندارگرايي و في تيشيسم دارد.بنابراين به هنگام مشك زني ،زنان و دختران مشك زن با اين باور كه بر« برمشكه »كره ،زياد مي شود،به خواندن اشعار و ابياتي مي پرداختند و با در دست گرفتن دسته هاي چوبي دو سر مشك كه به آنها« دسلقرت »گفته مي شد،شعر خواني محلي آغاز مي گشت و اين كار در تمامي بخشي از زمان زدن مشك ادامه داشت و اين ابيات خوانده مي شد:
 1- مه شكه ت بژه ن ،نيمه رو شه قه         ميوانه يل ها تین وه ده مه ته قه
ترجمه :اي مشك زن مشكت را زودتر بزن هنگام ظهر است ،زيرا مهمانان دارند مي آيند.

2-ئه ر مه شكه ي مني خاترم ديري        « هومو ه ي ره » ئه و سه رم ناري

ترجمه : اگر مشك من هستي و خاطرم را مي خواهي ،بايد مرا بدهكارنکنی

- مه شكه سوره كه م هه ر هووه مه كه ي       نه زه ر خودا خه ير كووه مه كه ي

ترجمه:مشكه سرخ و قشنگم مدام هو هو مي كند و براساس خواست و مشيت الهي خير جمع مي كند .يعني مشك من هر بار كه تاب مي خورد گويي نداي هوهو سر مي دهد و خدا را مي خواند و با جلب نظرالهي خير و بركت را برايم جمع مي كند.


4-مه شكه كه م ژه نيا ،كول كره په تي       له كوو بارم كيه ني قي مه تي

ترجمه : حال كه مشك من زده شد و تماما تبديل به كره ي خالص شد .آب از كدام چشمه ي ارزشمند برايش بياورم كه آن را شستش و دهم . يعني ،مشك من زده شده و سراسر ماست آن تبديل به كره شده است .

کردهای منطقه غرب و به ویژه ایلام از دیرباز در شادی و غم و هنگام وقوع رویدادهای تاثیرگذار از جمله غربت، از دست دادن عزیزی یا در خلوت عاشقانه خود شروع به خواندن هوره و ذکر ستایش گونه اهورامزدا می‌کردند.

«هوره» ساد‌ه‌ترین، ابتدایی‌ترین و اصیل‌ترین گونه موسیقی است و مردمان کردزبان غرب کشور این گونه ابتدایی و اصیل آواز را «هوره» می‌نامند.

کلمه «هوره» و نام‌گذاری آن قدمتی حدوداً 7هزار ساله دارد و به دوران پیامبری زرتشت می‌رسد. محققان آغاز «هوره» را زمان اهورا مزدا می‌دانند؛ «هوره» ندای حق‌طلبی بوده و کرداری نیک، پنداری نیک و گفتاری نیک را آواز کرده است. بان بنه‌ای، بنیری‌چر، دودنگی، باریه، غریبی، ساروخانی، گل و دره، پاوه موری، قطار، هجرانی، مجنونی، سحری و هی‌لاوه مقام‌های «هوره» هستند.

و نیز به سه دسته ی

کزه: برای غم و اندوه خود

مور: هنگان از دست دادن عزیز یا خویشاوندی

خریو چر :در زمان غربت و دوری از وطن خوانده میشود

۱
با همین شلوار کٌردی و
کمی زاگرس
امسال
چند باران به نام تو باریده‌است ؟!
از چند کوچه‌ی بن بست
 بوی کفش هایت می‌آید ؟!
با همین شلوار کردی و
 کمی زاگرس
در حافظه‌ی چند پرنده
پر پر می زنی !؟
در برف کدام مرز سیم خاردار
در زیر جیب چپ پیراهنت
هنوز بوی « هناره » می‌آید ؟!
با همین شلوار کردی و
کمی زاگرس
کدام اکسیژن و حلبچه‌ و انفال
ترا در آنتن های دنیا قسمت کرده است ؟!

دنیا   ته مه و   دنیا   تووز،  دنیا    گه رته چۊچانه
که سێ  که سێ   نیه ناسێ   ،گیشتێ   ده م   ئه ڵپێچانه
 
نه   بوو   هه ناس ِ عشقه  ،  نه   رووژنای   راسی
  دنیا   خراو  ،      دنیا   گه ن  ،      دنیا   دروو ده سانه

شتران  ِ بیابان باره
گورکنان ِدختر کُش ِعهد اوایل
به تاراج ِآرامش،
پاکوبان
 بر نقشه ی کردستان
رتیل ِسیاه ِداعش
 

و نظارگان ِآفتاب
صوفیان شنگ و شیرین
کودکان ِشرم
بر خار بوته های ِخواب،
زنان
درمعجر درشت باف ِ بردگی
 میراث ِمذهب ِمنسوخ ِجاهلیت

 
هیهای دف
سماع پیشمرگه ها در خون
شهیدانِ بی سر
و جهان ِنگران
از آشوب مجریان ِخبر

 
جنون رسالت ادواری
و شورش در اردوگاه پیامبران تازه
 بهار عربی
در قرنی بلاتکلیف


خلیفه های انتحاری
با افعی ِدستارِ سیاه بر سر
جانشینان بلافصل ِمرگ
آه کوبانی!
شاباشِ شادمانی رقصندگانت
این نبود

کُـردی بپوش, چارقـد و شال را ببند
روبند را کنار بـــزن, یک دهن بخند !

چوبی بگــــیر, قلب مرا دستمال کن
تا دختران دهکده هم عاشق ات شوند

زیبا برقص, تـــــــا بتکانی دل مـــرا
تن لرزه هات مثل غزل از بر من اند

خود را بپوش چشم چران هاچه دزدکی
با چشم های هیــــــــز تماشات می کنند

این بادهای هرزه که از راه میرسند
گل های روسری تورا می پراکنند